Η δόξα είναι για τους γενναίους!
«Ώλετο μεν μοι νόστος, ατάρ κλέος άφθιτον έστα. – Μτφρ: Δεν υπάρχει για μένα επιστροφή, μα αιώνια θα είναι η δόξα.» _ Όμηρος, περ. 800 – 750 π.Χ., Αρχαίος Ραψωδός [Ποιητής] – Ιλιάδα Ι’ 13
Μία από τις ισχυρότερες και κερδοφόρες πτυχές της οικονομίας των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (ΗΠΑ) αποτελεί η βιομηχανία παραγωγής ταινιών δράσης και περιπέτειας, το αποκαλούμενο Hollywood. Χάρη σε αυτού του είδους τη βιομηχανία θεάματος, με τις δεκάδες εταιρείες παραγωγής (Warner Bros, The 20th Century Fox), το κράτος των ΗΠΑ έχει κατορθώσει να «εισβάλει» στις κινηματογραφικές αίθουσες και τις οικίες μας, παίζοντας ταινίες που διέπονται από έντονη πλοκή, δράση και περιπέτεια. Πάντοτε όμως σε όλες αυτές κυριαρχούν ένας ή πολλοί ήρωες,
οι οποίοι καλούνται να υπερασπίσουν, με πάθος κι αυταπάρνηση, όλα εκείνα τα ιδανικά που θα τους επιτρέψουν την επικράτηση της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, την επικράτηση του καλού έναντι του κακού και του μοχθηρού. Οι ήρωες αυτοί διέπονται από μία ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία κι από ένα σπάνιο, απαράμιλλο και φλογίζουσας υφής ήθος από πλευράς προσωπικότητας και χαρακτήρα. Είναι οι άνθρωποι που δίνουν βαρύτητα και νόημα στην εξέλιξη και τη πλοκή στις ταινίες αυτές. Είναι οι κεντρικοί πυρήνες, πάνω στους οποίους θαυμάζουμε κι αναλογιζόμαστε την μεγαλοσύνη, τις αρετές και το ιδεώδες που αντιπροσωπεύουν.
Ήρωες υπάρχουν παντού! Υπάρχουν στα αγαπημένα μας παραμύθια που τόσο πολύ μας άρεσαν όταν μας τα αφηγούνταν οι γονείς και οι παππούδες μας, όπως το ίδιο θα αρέσουν όταν θα τα αφηγούμαστε κι εμείς στα δικά μας παιδιά. Ήρωες υπάρχουν κι εκδηλώνουν την εμφάνισή τους – και με περίτρανο τρόπο μάλιστα – σε όλο το φάσμα και την εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας μας. Σπουδαίες προσωπικότητες, τεράστιες οι επιρροές και αξιοζήλευτες οι περιπέτειές τους. Δεν είναι λίγα τα ανδραγαθήματα, η παλικαρίσια ορμή, η ανδρεία, ο βίος τους, ο απαράμιλλος ζήλος και η αποφασιστικότητά τους στα πεδία των μαχών και στη διαμόρφωση της παγκόσμιας γεωστρατηγικής, που επέδειξαν – προπαντός – οι Έλληνες πρόγονοί μας έναντι άλλων «βάρβαρων» λαών, όπως ήταν οι Πέρσες, στη κλασική εποχή, οι Ρωμαίοι και οι Άβαροι, οι Άραβες, οι Βησιγότθοι, οι Οστρογότθοι, οι Ούννοι, οι Βούλγαροι, οι Σελτζούκοι, οι Οθωμανοί, οι Αιγύπτιοι, οι Γερμανοί, οι Ιταλοί στη βυζαντινή και νεότερη ιστορία μας. Με την ισχυρή κι αδιάβλητη προσωπικότητά τους, κατόρθωσαν να εδραιώσουν τις συνθήκες εκείνες που θα αποδώσουν καρπούς ρόδινους, για να καταστήσουν δυνατή την εθνική υπόσταση και ταυτότητά μας. Ήρωες όμως λογίζονται και κορυφαίοι πολιτικοί, λογοτέχνες κι επιστήμονες, οι οποίοι προσέθεσαν τη δική τους πινελιά κι άφησαν το αποτύπωμά τους στο πάνθεον της ιστορίας, σηματοδοτώντας με αυτό τον τρόπο την οξύνοα σκέψη κι επιστημονική έρευνα και μελέτη. Πολλές φορές κόντρα στο κατεστημένο και στην αδικία που το διέπει, αγωνιζόμενοι για την επικράτηση των ιδανικών της ελευθερίας, της αξιοκρατίας, της δικαιοσύνης, της γνώσης και της ίδιας της ζωής.
Μα, πάνω από όλα, ήρωες πολλούς βρίσκεις στη καθημερινότητά μας. Αυτοί είναι: η νοικοκυρά του σπιτιού, που πασχίζει να έχει ένα καλό σπιτικό για την οικογένειά της, η μάνα εκείνη που μεγαλώνει μόνη τα παιδιά της, δίνοντας καθημερινό κι αδυσώπητο αγώνα για να τα αναθρέψει σωστά. Τα σώματα ασφαλείας (αστυνομία, λιμενικό σώμα, πυροσβεστική) που φροντίζουν για την ασφάλεια των πολιτών, την ακέραιη λειτουργία της δικαιοσύνης και τον ομαλό βίο στη ρουτίνα της καθημερινότητας. Είναι οι ένοπλες δυνάμεις (αεροπορία, πολεμικό ναυτικό, στρατός), που το έμψυχο δυναμικό τους προτάσσει, με ανδρεία και τόλμη, ώστε να εξασφαλίζουν την ακεραιότητα της χώρας έναντι χωρών με επιθετικού τύπου βλέψεις που έχουν να κάνουν με επεκτατισμό και κυριαρχία. Οι αφανείς αυτοί ήρωες μετατρέπονται σε αρωγούς αξιών, αδιαπέραστης κι αδιάτρητης γενναιότητας Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τη δική μας, την Ελληνική Πολεμική Αεροπορία (ΠΑ), η οποία αποτελεί την αιχμή του δόρατος για τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις της Ελλάδας! Οι πιλότοι μας, με αυταπάρνηση, με φρόνημα, με άρτια εκπαίδευση και υψηλό αίσθημα δικαίου, μετατρέπονται σε ασπίδα και δόρυ, ώστε να αντιμετωπίσουν τις επιβουλές της γείτονα χώρας. Το συγκεκριμένο σώμα των ενόπλων δυνάμεων καταβάλλει τιτάνιες προσπάθειες νυχθημερόν, με τραγικές καταλήξεις ορισμένες φορές.
Ο λόγος, για τον τραγικό κι άδικο χαμό του Σμηναγού της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, χειριστή μαχητικού αεροσκάφους Mirage 2000-5, Γεώργιο Μπαλταδώρο – καταγόμενος από το Μορφοχώρι Καρδίτσας – ο οποίος έπεσε εν ώρα καθήκοντος ανοιχτά της Σκύρου στις δώδεκα Απριλίου, το μεσημέρι. Η Πολεμική μας Αεροπορία, η πολιτική ηγεσία της χώρας, αλλά και οι Έλληνες στη πλειονότητά τους, είμαστε συντετριμμένοι από αυτό το θλιβερό κι αναπάντεχο γεγονός. Ένας ακόμη «αετός του Αιγαίου» θυσιάστηκε στο βωμό του καθήκοντος και της ιερής υπόστασης της πατρίδας μας, της Ελλάδας! Η ΠΑ πληρώνει βαρύ «φόρο αίματος» τα τελευταία 28 χρόνια. Από το έτος 1990 μέχρι και σήμερα ο αριθμός των νεκρών πιλότων έχει φθάσει τους 125, σε συντριβές συνολικά 81 μαχητικών αεροσκαφών. Περίπου οι μισές από τις απώλειες (63 νεκροί) σημειωθήκαν σε μία μόνο τραγωδία, όταν C-130 (στρατιωτικό μεταγωγικό) της ΠΑ με σμηνίτες, κατέπεσε στο Όρος Όθρυς το 1991. Επίσης, μόλις δυο αεροσκάφη έχουν πέσει κατά τη διάρκεια εικονικών αερομαχιών με τουρκικά. Ενώ, ηχηρές περιπτώσεις θλιβερών αεροπορικών ατυχημάτων κι εμπλοκών με τουρκικά μαχητικά, ακούνε τα ονόματα: Κώστας Ηλιάκης, Αθανάσιος Μπατσάρας, ο Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο Παναγιώτης Βλαχάκος, ο Έκτορας Γιαλοψός κι ο Νίκος Σιαλμάς, όπου με κίνδυνο της ζωής τους, με υψηλό αίσθημα ευθύνης κι άκρατου επαγγελματισμού, με αγνή ψυχική επίγνωση, προέταξαν τα στήθη τους ενάντια στις κυριαρχικές βλέψεις και προκλήσεις του εχθρού.
Οι Έλληνες πιλότοι της ΠΑ λογίζονται ως οι καλύτεροι πιλότοι μαχητικών αεροσκαφών στο κόσμο! Κι αυτό γιατί, σύμφωνα με ψηφοφορία που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του Τακτικού Προγράμματος Ηγεσίας (Tactical Leadership Programme) του NATO, ο Σμηναγός Θεοχάρης Κατσαρός κι ο Υποσμηναγός Ιωάννης Σιάνος της ΠΑ λογίζονται ως οι καλύτεροι πιλότοι στο ΝΑΤΟ. Το ίδιο κι ο Επισμηναγός Μαρίνος Μπογατίνης – εκπαιδευτής στο πρόγραμμα – που ψηφίστηκε ως ο καλύτερος εκπαιδευτής για τρίτη κατά σειρά φορά. Η υπηρεσία τους διαρκεί συνήθως οκτώ ώρες. Αυτό είναι τυπικό. Στην πραγματικότητα, μια υπηρεσία κρατά όσο χρειαστεί και συνήθως αυτό σημαίνει περισσότερες ώρες, από οκτώ. Τα όσα περνά το σώμα τους, σε κάθε πτήση αναχαίτισης, έχει ως συνέπεια στα 50 τους χρόνια να πάσχουν από διάφορα προβλήματα – σε αυχένα και μέση κατά κύριο λόγο – από την πίεση που δέχεται το σώμα τους, τα τραντάγματα και τους συνεχείς κραδασμούς. Οι ιπτάμενοι υποβάλλονται σε όποια ιατρική εξέταση υπάρχει διαθέσιμη, τουλάχιστον μία φορά το χρόνο. Αν προκύψει οποιοδήποτε πρόβλημα, τότε διερευνάται επί τόπου κι αντιμετωπίζεται την ίδια στιγμή. Ο πιλότος για να πετάξει, οφείλει να είναι σε εξαιρετική φυσική κατάσταση, λόγω της μεγάλης επιτάχυνσης της βαρύτητας που πρόκειται να δεχθεί και πλήρως ξεκούραστος. Με την άρτια, επίπονη κι αποτελεσματική στρατιωτική εκπαίδευση, οι Ίκαροι κατορθώνουν να υπερισχύσουν ηθικά και πνευματικά της οποιασδήποτε περίστασης που έχει να κάμει με την εμπλοκή τους με μαχητικά αεροσκάφη της Τουρκίας. Ικανοί να θέσουν εκείνοι τα όρια της παραβατικότητας των προκλήσεων που επιβάλλει η γείτονα χώρα και να τα αντιμετωπίσουν με το πιο τελέσφορο τρόπο που μόνο εκείνοι γνωρίζουν!
Η επαγρύπνηση, το ισχυρό φρόνημα που διαθέτουν για την υπεράσπιση της πατρίδας απέναντι στις τουρκικές προκλήσεις, τους καθιστούν νησίδα σταθερότητας κι αμοιβαίας εμπιστοσύνης στα μάτια των Ελλήνων πολιτών. Μάλιστα, ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας (Α/ΓΕΑ) Αντιπτέραρχος (Ι) Χρίστος Χριστοδούλου τόνισε με ηχηρό κι αποφασιστικό τρόπο ότι: «Είμαστε απλά καλύτεροι από τους Τούρκους. Η ποιότητα δεν κρίνεται μόνο από τα μέσα. Κρίνεται κυρίως από τους ανθρώπους. Αυτοί είναι πολλαπλασιαστές ισχύος. Και στο ανθρώπινο δυναμικό είμαστε πάντα καλύτεροι», ενώ έδωσε υπόσχεση προς τους πολίτες της Ελλάδας, λέγοντάς τους: «Πρέπει να ξέρουν ότι δεν θα υπάρξει ποτέ πτήση αεροσκάφους με “κόκκινα φτερά” χωρίς να “συνοδεύεται” από αεροσκάφος με “γαλάζια”. Αυτό είναι υπόσχεση». Βασικός στόχος και σκοπός των Ενόπλων Δυνάμεων της πατρίδας, είναι να δείξουν σε χώρες του εξωτερικού, ότι είναι έτοιμες να υπερασπιστούν την Ελλάδα, όπως κι όποτε χρειαστεί, με κάθε θεμιτό μέσο, έναντι σε οτιδήποτε θελήσει να αποτελέσει εμπόδιο και να καπηλεύσει την ειρηνική κι ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών αυτού του Έθνους, οπλίζοντας έτσι τη συλλογική συνείδηση. Παράλληλα, επιτελούν και κοινωνικό έργο, προσφέροντας υπηρεσίες, βοήθεια και τεχνογνωσία όπως: σε αντιπλημμυρικά έργα, σε καταστροφές από σεισμούς, σε περιπτώσεις πυρκαγιών, σε διασώσεις ορειβατών, αεροδιακομιδές ασθενών με βαριά και δύσκολα αντιμετωπίσιμα νοσήματα σε μεγάλα αστικά κέντρα και σε χώρες του εξωτερικού, δρομολόγια πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού (ΠΝ) σε άγονες γραμμές του Αιγαίου για παροχή φροντίδας κι επιπλέον υπηρεσιών σε ηλικιωμένους και παιδιά, σε ειρηνευτικές αποστολές (Αφγανιστάν). Οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις στέκονται αρωγοί στον Έλληνα πολίτη, υπερασπιστές του, αλλά και συμπολεμιστές του σε όλες τις περιόδους της ιστορίας του ελληνικού Έθνους μας, της πατρίδας μας!
Η επαγρύπνηση, το ισχυρό φρόνημα που διαθέτουν για την υπεράσπιση της πατρίδας απέναντι στις τουρκικές προκλήσεις, τους καθιστούν νησίδα σταθερότητας κι αμοιβαίας εμπιστοσύνης στα μάτια των Ελλήνων πολιτών. Μάλιστα, ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας (Α/ΓΕΑ) Αντιπτέραρχος (Ι) Χρίστος Χριστοδούλου τόνισε με ηχηρό κι αποφασιστικό τρόπο ότι: «Είμαστε απλά καλύτεροι από τους Τούρκους. Η ποιότητα δεν κρίνεται μόνο από τα μέσα. Κρίνεται κυρίως από τους ανθρώπους. Αυτοί είναι πολλαπλασιαστές ισχύος. Και στο ανθρώπινο δυναμικό είμαστε πάντα καλύτεροι», ενώ έδωσε υπόσχεση προς τους πολίτες της Ελλάδας, λέγοντάς τους: «Πρέπει να ξέρουν ότι δεν θα υπάρξει ποτέ πτήση αεροσκάφους με “κόκκινα φτερά” χωρίς να “συνοδεύεται” από αεροσκάφος με “γαλάζια”. Αυτό είναι υπόσχεση». Βασικός στόχος και σκοπός των Ενόπλων Δυνάμεων της πατρίδας, είναι να δείξουν σε χώρες του εξωτερικού, ότι είναι έτοιμες να υπερασπιστούν την Ελλάδα, όπως κι όποτε χρειαστεί, με κάθε θεμιτό μέσο, έναντι σε οτιδήποτε θελήσει να αποτελέσει εμπόδιο και να καπηλεύσει την ειρηνική κι ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών αυτού του Έθνους, οπλίζοντας έτσι τη συλλογική συνείδηση. Παράλληλα, επιτελούν και κοινωνικό έργο, προσφέροντας υπηρεσίες, βοήθεια και τεχνογνωσία όπως: σε αντιπλημμυρικά έργα, σε καταστροφές από σεισμούς, σε περιπτώσεις πυρκαγιών, σε διασώσεις ορειβατών, αεροδιακομιδές ασθενών με βαριά και δύσκολα αντιμετωπίσιμα νοσήματα σε μεγάλα αστικά κέντρα και σε χώρες του εξωτερικού, δρομολόγια πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού (ΠΝ) σε άγονες γραμμές του Αιγαίου για παροχή φροντίδας κι επιπλέον υπηρεσιών σε ηλικιωμένους και παιδιά, σε ειρηνευτικές αποστολές (Αφγανιστάν). Οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις στέκονται αρωγοί στον Έλληνα πολίτη, υπερασπιστές του, αλλά και συμπολεμιστές του σε όλες τις περιόδους της ιστορίας του ελληνικού Έθνους μας, της πατρίδας μας!
Όμως, θα ήθελα να σταθώ και κάπου αλλού. Πέρα από τις ικανότητες των Ελλήνων πιλότων της ΠΑ και την ηρωική προσπάθεια που καταβάλουν για την αντιμετώπιση αυτού του επικίνδυνου κι εχθρικού γείτονα. Μία μερίδα συμπολιτών μας, σε άκουσμα της είδησης του νεκρού πιλότου, άρχισαν να πραγματοποιούν κακόβουλα και υστερόβουλα σχόλια για τον ίδιο και την οικογένειά του σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μεγάλο ενδιαφέρον μάλιστα είχε προκαλέσει το γεγονός ότι μερίδα αυτών είχαν καταφύγει σε μία φθηνού και βρώμικου τύπου ψυχολογιστική αντιστροφή θεωρώντας ότι η συντριβή του αεροσκάφους οφειλόταν σε φωτογραφίες που ανέβαζε με το κινητό του τηλέφωνο ο Σμηναγός, ενώ άφησαν να εννοηθεί ότι δεν είχε και τη κατάλληλη επαγγελματική εμπειρία, διαμηνύοντας παράλληλα ότι ήταν ένα ακόμη «εργατικό ατύχημα», όπως όλα τα άλλα που συμβαίνουν. Η σχολαστική και ανιδιοτελής επιμονή τους να καταφέρουν καίριο και βρώμικο πλήγμα στο χαρακτήρα και τη προσωπικότητα του ήρωα πιλότου, στάθηκαν άκαρπες. Η στείρα και μη προσοδοφόρα πολιτική αυτής της μικρής μερίδας «ανθρώπων» στο να λοιδορήσουν το ήθος και την αξιοπρέπεια αυτού του ήρωα, ματαιώθηκαν οικτρά από τη φλογερή σπίθα που εξέπεμπε το θάρρος κι ο ηρωισμός του Έλληνα πιλότου. Διαλύθηκε σαν στάχτη στον άνεμο! Ο φθόνος που ένιωθαν για τον ίδιο, την οικογένειά του και σε μία μεγάλη μερίδα Ελλήνων πολιτών που είχαν στεναχωρηθεί για τον άδικο χαμό του, ολοένα μεγάλωνε. Όμως, δε μπορούσε να ριζωθεί επιτυχώς στις συνειδήσεις των Ελλήνων πατριωτών. Φευ!
Τι είναι εκείνο όμως που χαρακτηρίζει έναν ήρωα; Τι είναι αυτό που τον κάνει να μείνει η ιδέα του, η στάμπα του στο φως της Ιστορίας και διαμέσου των δικών μας αφηγήσεων στο πρόσωπό του; Μα φυσικά, το μεγαλείο της ψυχής του μέσα από τα ανδραγαθήματά του! Ο ήρωας και η δυναμική ιδιοσυγκρασία που τον διακατέχει, το υψηλό φρόνημα, το αίσθημα δικαίου, γίνονται η αιτία να δημιουργήσει ίντριγκες, φθόνο κι αντιπαλότητα στους εχθρούς του. Είναι επειδή τον ζηλεύουν και θέλουν οπωσδήποτε να τον μειώσουν, καπηλεύοντας την τιμή και την αξιοπρέπειά του. Είναι κατανοητό να του συμπεριφέρονται με αυτό τον τρόπο. Είναι γιατί, με τη στάση ζωής του εξυπηρετεί ένα ανώτερο και ιερό σκοπό: την προστασία των ανθρώπων που έχουν ανάγκη από ένα στήριγμα, από μία σανίδα σωτηρίας, την προστασία ενός λαού που θέλει να λυτρωθεί από τη λήθη στην οποία έχει υποπέσει, την προστασία της ίδιας της ζωής, την ελευθερία της από εκείνα τα δεινά που θέλουν να την καταβροχθίσουν και να την αποσιωπήσουν, αλλά και να θυσιασθεί πρόθυμα, χωρίς δεύτερη σκέψη για να το πετύχει! Το ψυχικό μεγαλείο ενός ήρωα, κάλλιστα θα το δούμε να αντικατοπτρίζεται μέσα από το ομηρικό έπος της Ιλιάδας (8ος αιών π.Χ.).
Σε πτυχή του έπους της Ιλιάδας (Ιλιάς) του Αρχαίου ραψωδού Ομήρου, μπορούμε να κάνουμε λόγο για την ύπαρξη δύο συγκρουσιακών καθεστώτων της εποχής. Εκείνο των ηρώων και το άλλο με τους ήρωες – αντιήρωες. Συγκεκριμένα, κατά τη περίοδο της Τρωικής εκστρατείας και μετέπειτα, ο ήρωας που ξεχωρίζει για τη μεγαλοσύνη του, βρίσκεται στο πρόσωπο του Αχιλλέα. Ο Αχιλλέας ανήκει στην ελληνική ηγετική ομάδα της τρωικής εκστρατείας, μάλιστα διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στις επιδιώξεις της και φυσικά πρωταγωνιστικό ρόλο στο έπος της Ιλιάδας. Οι αναφορές του Ομήρου σηματοδοτούνται σε 504 στο πρόσωπο του Αχιλλέα και το όνομά του συνοδεύεται από πολλά επίθετα, δηλωτικά της παρουσίας του, που τον χαρακτηρίζουν ως πρόσωπο και χαρακτήρα. Ο Αχιλλέας είναι: διος, φίλος Διός, διογενής, ποδάρκης, πόδας ωκύς, ποδώκης, θεοείκελος (θεόμορφος), Πηλείων, Πηλείδης, Αιακίδης, ιδιαίτερη εντύπωση μας προξενεί βέβαια η συχνή εμφάνιση των επιθέτων αυτών που αναφέρονται στη ταχύτητα του, ως κυρίαρχο προσόν – γνώρισμα του, τα οποία συνοδεύουν το όνομά του 71 φορές. Αποτελεί υψηλή τιμή η παράθεση αυτών των επιθέτων στο πρόσωπο του ήρωα! Ως ήρωας, εκφράζει βασικά μηνύματα του ομηρικού έργου, αφού ενσαρκώνει το ηρωικό ιδεώδες, τον άνθρωπο που επιλέγει τη σύντομη κι ένδοξη ζωή Έτσι, το θάρρος, η τιμή, η ανδρεία, η παλικαριά, η γενναιότητα, η περιφρόνηση προς τον θάνατο, η υπόληψη, ο σεβασμός από την κοινωνική ομάδα, η υπεράσπιση της προσωπικής τιμής του, καθώς και της τιμής των στρατιωτών του, αποτελούν τις υψηλές αρετές που εκπροσωπεί ο Αχιλλέας.
Από την άλλη πλευρά, ο Θερσίτης είναι ένας ομηρικός αντιήρωας. Το άκρον άωτον του διογένη Αχιλλέα. Δειλός, άθλιος, κακομούτσουνος, καμπούρης, στραβοπόδαρος, πολυλογάς και αθυρόστομος. Η κακή και μοχθηρή ψυχή του ίσως οφειλόταν και στην άσχημη εμφάνισή του. Φιλονικούσε και προκαλούσε συνεχώς με την αυθάδη κι εγωκεντρική συμπεριφορά του. Δε δίσταζε να χλευάζει, με ειρωνικό τρόπο, τους ευγενείς και βασιλείς μπροστά σε όλο το στράτευμα των Αχαιών, ενώ η ανυποταξία και η απείθειά του αποτελούσαν χαρακτηριστικά του προνόμια. Ένας γελωτοποιός σε έναν κόσμο ηρωικό κι επικό, όπου το γελοίο και το πονηρό αντιμετωπιζόταν ως θανάσιμο αμάρτημα, ως ένα βδέλυγμα της ζωής. Ο Θερσίτης είναι από μόνος του μια προσβολή σε μια κοινωνία με συγκεκριμένη στρατιωτική και ηγεμονική ιεραρχία, σε ένα κόσμο ευγενών, με συγκεκριμένα κριτήρια ευπρέπειας, όπου τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο έχει ο γιος του Ατρέα, ο ήρωας, ο μεγαλοκράτορας, ο Στρατάρχης των Αχαιών, Αγαμέμνων.
Τα Κύκλια Έπη κάνουν λόγο ότι, ο Θερσίτης σκοτώθηκε από τον Αχιλλέα προς το τέλος του Τρωικού Πολέμου. Συγκεκριμένα, μετά την κηδεία του Έκτορα ήλθε στην Τροία η Πενθεσίλεια, βασίλισσα των Αμαζόνων, που πολεμούσε με το μέρος των Τρώων φορώντας πολεμική μάσκα. Στην αρχή η Πενθεσίλεια πολέμησε με επιτυχία, αλλά στο τέλος νικήθηκε από τον Αχιλλέα, που τη σκότωσε βυθίζοντας το ξίφος του στο στήθος της. Κατόπιν πήγε κοντά της και της έβγαλε τη μάσκα. Η ομορφιά της Πενθεσίλειας τον γέμισε μελαγχολία και γέννησε έναν κεραυνοβόλο έρωτα στον Αχιλλέα για τη γυναίκα που σε λίγο θα πέθαινε στα χέρια του. Ο Θερσίτης όμως, όταν είδε τον Αχιλλέα σε στιγμή συναισθηματικής αδυναμίας, άρχισε να τον χλευάζει για τον απρόσμενο έρωτά του, λέγοντάς του: «Ο μεγάλος αρχηγός με μια Αμαζόνα;», ενώ έμπηξε μάλιστα και το κοντάρι του μέσα στο μάτι της βασίλισσας. Ο Αχιλλέας έξαλλος από θυμό, σηκώθηκε και τον φόνευσε με γροθιές «εν βρασμώ ψυχής».
Κάλλιστα σχηματίζεται η άποψη και το συμπέρασμα ότι, ο Θερσίτης λογίζεται ως ο μοναδικός αρνητικός ήρωας (αντιήρωας) της Ιλιάδας. Το όνομά του μάλλον προέρχεται από τη λέξη «θέρσος», αιολική μορφή της λέξης «Θάρρος / θάρσος», που σημαίνει και αναίδεια και γενναιότητα + ἰταμεύομαι (προκαλώ, γίνομαι θρασύς, αυθαδιάζω), και δηλώνει αυτόν που έχει το θάρρος να προκαλεί, τον «θρασύ». Ενσαρκώνει την ωμή βία και τον πνευματικό προπηλακισμό της φρόνησης και της ορθής σκέψης. Ο ρόλος του είναι ερεβικός και μοχθηρός, με απώτερο σκοπό να αποπροσανατολίσει τη κοινή γνώμη και να δημιουργήσει έριδες και διαμάχες στο στρατόπεδο των Αχαιών. Αποτελεί ένα παρασιτικό στοιχείο, το οποίο ζει και τρέφεται από τη δυστυχία των συνανθρώπων του και τις μεταξύ τους φιλονικίες. Η άσχημη κι αποκρουστική όψη του, αντικατοπτρίζει επακριβώς την ασχήμια του χαρακτήρα και της ψυχής του. Δε διστάζει μάλιστα να αποτελειώσει με μοιραίο και πονηρό τρόπο την ετοιμοθάνατη βασίλισσα Πενθεσίλεια, αμαυρώνοντας την υπόληψη της και την ιερή σκηνή του θανάτου, κάτι που δε περνά απαρατήρητο από τον Αιακίδη Αχιλλέα, όπου με τη σειρά του τον φονεύει.
Η μεγαλοψυχία και το ήθος του θεοείκελου Αχιλλέα δε σταματούν σε αυτή την αποτρόπαιη σκηνή της φόνευσης του Θερσίτη. Για να εξαγνισθεί από το βάρος και το μίασμα του φόνου, αναγκάσθηκε αργότερα να ταξιδέψει στο νησί της Λέσβου, όπου θυσίασε στους θεούς Απόλλωνα, Αρτέμη και στη Λητώ. Ο φόνος του Θερσίτη, θεώρησε ότι ήταν βλαπτικός και καταστροφικός για την υπόληψη και την ακεραιότητα προσωπικότητάς του. Έτσι, ο ήρωας ανάγκασε να εξαγνίσει τον εαυτό του, να τον καθαρίσει και να αναγεννηθεί μέσα από αυτό το αμάρτημα, ως ένας νέος άνθρωπος, ένας νέος εαυτός που θα του επιτρέψει να συμβάλλει στο ευ ζην. Ένας ήρωας έχει και τις σκοτεινές στιγμές του. Αυτό όμως δε θα τον εμποδίσει να ορθοποδήσει και να εξελιχθεί μετέπειτα στο βίο του, με το να συνειδητοποιήσει την αξία και την αναγκαιότητα της συγχώρεσης διαμέσου της κάθαρσης. Γιατί η δόξα και η Ιστορία βρίσκονται εκεί και τον περιμένουν!
Θερσίτες υπάρχουν πολλοί και σε αρκετές πτυχές του καθημερινού μας βίου. Στη πολιτική, στη δουλειά, στο φιλικό και συγγενικό μας περίγυρο, στον κόσμο του θεάματος και της ψυχαγωγίας, στις ευρύτερες πτυχές της κοινωνίας, στις πόλεις, στα χωριά. Ο σκοπός τους; Γνωστός! Η διαστρέβλωση της πραγματικότητας των γεγονότων, ο αποπροσανατολισμός της ορθολογιστικής σκέψης και της ευγενούς άμιλλας, το πατρονάρισμα της βούλησης και της κοινής λογικής, η αποσιώπηση ιδεών και καινοτόμων πρακτικών, αλλά και η έμμεση επιβολή ιδεολογιστικών τακτικών για αποδιοργάνωση κι αποδόμηση του ομαλού βίου των πολιτών σε μία ελεύθερη κοινωνία. Αλήθεια! Τι είναι εκείνο που οδηγεί στην ηθική, ψυχική και πνευματική κατάπτωση τους πολίτες στη κοινωνία; Είναι οι «Θερσίτες» που κατασκευάζουν αυτό το ποταπό οικοδόμημα της αλλοφροσύνης και των παραποιημένων ιδεολογιών; Ή μήπως όχι; Η απάντηση βρίσκεται στον κάθε έναν από εμάς. Είναι επιλογή μας να αφυπνιστούμε, διαθέτοντας τις γνώσεις και τα εργαλεία εκείνα που θα μας επιτρέψουν να κυριαρχήσουμε στα πιστεύω και με αρωγό την αριστοτελική μεσότητα, να οικοδομήσουμε ένα πολιτισμό που θα αριστεύει και θα ευημερεί. Όλοι μας διαθέτουμε έναν μικρό ήρωα. Απόφαση μας είναι να τον καλλιεργήσουμε σωστά και με σύνεση, ώστε να τον καταστήσουμε ένα υγιές, βαθιά ριζωμένο καρποφόρο δένδρο!
Οι καιροί είναι δύσκολοι και χαλεποί! Κάποιες φορές δυσνόητοι και σε μεγάλο βαθμό απρόβλεπτοι. Άλλοτε αποπροσανατολίζουν το κοινό συλλογικό αίσθημα των Ελλήνων πολιτών για ελευθερία και ιδεώδη κι άλλοτε επιτάσσουν οδυνηρές κι ερεβικές εκπλήξεις για τη πορεία της χώρας μας ως νησίδα σταθερότητας και ειρήνης στη Βαλκανική Χερσόνησο και στην εγγύς Μέση Ανατολή. Όμως, πάντοτε θα υπάρχουν οι απλοί γενναίοι που θα μας υπενθυμίζουν ότι σε όλους μας κρύβεται η σπίθα του γενναίου αισθήματος της λευτεριάς, η σπίθα του καθημερινού ήρωα. Ο Αρχαίος Έλληνας επιστήμων ιστορικός Θουκυδίδης(460 – 395 π.Χ.) σε απόσπασμα από το έργο του «Επιτάφιος του Περικλέους», περιλαμβάνει ένα φλογερό ύμνο στην Αθηναϊκή δημοκρατία και στην αγάπη του Αθηναίου προς την ελευθερία και τη ζωή. Έκτοτε, το απόσπασμα αυτό αναφέρεται συχνά σε πολεμικούς επικήδειους κι αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα απόδοσης τιμών στους νεκρούς. Χαρακτηριστικά λέει: «Ἀνδρῶν γὰρ ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος, καὶ οὐ στηλῶν μόνον ἐν τῇ οἰκεία σημαίνει ἐπιγραφή, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ μὴ προσηκούσῃ ἄγραφος μνήμη παρ’ ἑκάστω τῆς γνώμης μᾶλλον ἢ τοῦ ἔργου ἐνδιαιτᾶται.», που σε ελεύθερη απόδοση σημαίνει: «Διότι τάφος των επιφανών ανδρών είναι κάθε τόπος, και δε σώζεται το όνομά τους μόνο σε επιγραφές στην πατρίδα τους, αλλά διατηρείται η ανάμνησή τους και στις ξένες χώρες, πιο πολύ στη μνήμη και στις καρδιές των ανθρώπων παρά στα γραπτά μνημεία και στους τάφους».
Τι είναι εκείνο όμως που χαρακτηρίζει έναν ήρωα; Τι είναι αυτό που τον κάνει να μείνει η ιδέα του, η στάμπα του στο φως της Ιστορίας και διαμέσου των δικών μας αφηγήσεων στο πρόσωπό του; Μα φυσικά, το μεγαλείο της ψυχής του μέσα από τα ανδραγαθήματά του! Ο ήρωας και η δυναμική ιδιοσυγκρασία που τον διακατέχει, το υψηλό φρόνημα, το αίσθημα δικαίου, γίνονται η αιτία να δημιουργήσει ίντριγκες, φθόνο κι αντιπαλότητα στους εχθρούς του. Είναι επειδή τον ζηλεύουν και θέλουν οπωσδήποτε να τον μειώσουν, καπηλεύοντας την τιμή και την αξιοπρέπειά του. Είναι κατανοητό να του συμπεριφέρονται με αυτό τον τρόπο. Είναι γιατί, με τη στάση ζωής του εξυπηρετεί ένα ανώτερο και ιερό σκοπό: την προστασία των ανθρώπων που έχουν ανάγκη από ένα στήριγμα, από μία σανίδα σωτηρίας, την προστασία ενός λαού που θέλει να λυτρωθεί από τη λήθη στην οποία έχει υποπέσει, την προστασία της ίδιας της ζωής, την ελευθερία της από εκείνα τα δεινά που θέλουν να την καταβροχθίσουν και να την αποσιωπήσουν, αλλά και να θυσιασθεί πρόθυμα, χωρίς δεύτερη σκέψη για να το πετύχει! Το ψυχικό μεγαλείο ενός ήρωα, κάλλιστα θα το δούμε να αντικατοπτρίζεται μέσα από το ομηρικό έπος της Ιλιάδας (8ος αιών π.Χ.).
Σε πτυχή του έπους της Ιλιάδας (Ιλιάς) του Αρχαίου ραψωδού Ομήρου, μπορούμε να κάνουμε λόγο για την ύπαρξη δύο συγκρουσιακών καθεστώτων της εποχής. Εκείνο των ηρώων και το άλλο με τους ήρωες – αντιήρωες. Συγκεκριμένα, κατά τη περίοδο της Τρωικής εκστρατείας και μετέπειτα, ο ήρωας που ξεχωρίζει για τη μεγαλοσύνη του, βρίσκεται στο πρόσωπο του Αχιλλέα. Ο Αχιλλέας ανήκει στην ελληνική ηγετική ομάδα της τρωικής εκστρατείας, μάλιστα διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στις επιδιώξεις της και φυσικά πρωταγωνιστικό ρόλο στο έπος της Ιλιάδας. Οι αναφορές του Ομήρου σηματοδοτούνται σε 504 στο πρόσωπο του Αχιλλέα και το όνομά του συνοδεύεται από πολλά επίθετα, δηλωτικά της παρουσίας του, που τον χαρακτηρίζουν ως πρόσωπο και χαρακτήρα. Ο Αχιλλέας είναι: διος, φίλος Διός, διογενής, ποδάρκης, πόδας ωκύς, ποδώκης, θεοείκελος (θεόμορφος), Πηλείων, Πηλείδης, Αιακίδης, ιδιαίτερη εντύπωση μας προξενεί βέβαια η συχνή εμφάνιση των επιθέτων αυτών που αναφέρονται στη ταχύτητα του, ως κυρίαρχο προσόν – γνώρισμα του, τα οποία συνοδεύουν το όνομά του 71 φορές. Αποτελεί υψηλή τιμή η παράθεση αυτών των επιθέτων στο πρόσωπο του ήρωα! Ως ήρωας, εκφράζει βασικά μηνύματα του ομηρικού έργου, αφού ενσαρκώνει το ηρωικό ιδεώδες, τον άνθρωπο που επιλέγει τη σύντομη κι ένδοξη ζωή Έτσι, το θάρρος, η τιμή, η ανδρεία, η παλικαριά, η γενναιότητα, η περιφρόνηση προς τον θάνατο, η υπόληψη, ο σεβασμός από την κοινωνική ομάδα, η υπεράσπιση της προσωπικής τιμής του, καθώς και της τιμής των στρατιωτών του, αποτελούν τις υψηλές αρετές που εκπροσωπεί ο Αχιλλέας.
Από την άλλη πλευρά, ο Θερσίτης είναι ένας ομηρικός αντιήρωας. Το άκρον άωτον του διογένη Αχιλλέα. Δειλός, άθλιος, κακομούτσουνος, καμπούρης, στραβοπόδαρος, πολυλογάς και αθυρόστομος. Η κακή και μοχθηρή ψυχή του ίσως οφειλόταν και στην άσχημη εμφάνισή του. Φιλονικούσε και προκαλούσε συνεχώς με την αυθάδη κι εγωκεντρική συμπεριφορά του. Δε δίσταζε να χλευάζει, με ειρωνικό τρόπο, τους ευγενείς και βασιλείς μπροστά σε όλο το στράτευμα των Αχαιών, ενώ η ανυποταξία και η απείθειά του αποτελούσαν χαρακτηριστικά του προνόμια. Ένας γελωτοποιός σε έναν κόσμο ηρωικό κι επικό, όπου το γελοίο και το πονηρό αντιμετωπιζόταν ως θανάσιμο αμάρτημα, ως ένα βδέλυγμα της ζωής. Ο Θερσίτης είναι από μόνος του μια προσβολή σε μια κοινωνία με συγκεκριμένη στρατιωτική και ηγεμονική ιεραρχία, σε ένα κόσμο ευγενών, με συγκεκριμένα κριτήρια ευπρέπειας, όπου τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο έχει ο γιος του Ατρέα, ο ήρωας, ο μεγαλοκράτορας, ο Στρατάρχης των Αχαιών, Αγαμέμνων.
Τα Κύκλια Έπη κάνουν λόγο ότι, ο Θερσίτης σκοτώθηκε από τον Αχιλλέα προς το τέλος του Τρωικού Πολέμου. Συγκεκριμένα, μετά την κηδεία του Έκτορα ήλθε στην Τροία η Πενθεσίλεια, βασίλισσα των Αμαζόνων, που πολεμούσε με το μέρος των Τρώων φορώντας πολεμική μάσκα. Στην αρχή η Πενθεσίλεια πολέμησε με επιτυχία, αλλά στο τέλος νικήθηκε από τον Αχιλλέα, που τη σκότωσε βυθίζοντας το ξίφος του στο στήθος της. Κατόπιν πήγε κοντά της και της έβγαλε τη μάσκα. Η ομορφιά της Πενθεσίλειας τον γέμισε μελαγχολία και γέννησε έναν κεραυνοβόλο έρωτα στον Αχιλλέα για τη γυναίκα που σε λίγο θα πέθαινε στα χέρια του. Ο Θερσίτης όμως, όταν είδε τον Αχιλλέα σε στιγμή συναισθηματικής αδυναμίας, άρχισε να τον χλευάζει για τον απρόσμενο έρωτά του, λέγοντάς του: «Ο μεγάλος αρχηγός με μια Αμαζόνα;», ενώ έμπηξε μάλιστα και το κοντάρι του μέσα στο μάτι της βασίλισσας. Ο Αχιλλέας έξαλλος από θυμό, σηκώθηκε και τον φόνευσε με γροθιές «εν βρασμώ ψυχής».
Κάλλιστα σχηματίζεται η άποψη και το συμπέρασμα ότι, ο Θερσίτης λογίζεται ως ο μοναδικός αρνητικός ήρωας (αντιήρωας) της Ιλιάδας. Το όνομά του μάλλον προέρχεται από τη λέξη «θέρσος», αιολική μορφή της λέξης «Θάρρος / θάρσος», που σημαίνει και αναίδεια και γενναιότητα + ἰταμεύομαι (προκαλώ, γίνομαι θρασύς, αυθαδιάζω), και δηλώνει αυτόν που έχει το θάρρος να προκαλεί, τον «θρασύ». Ενσαρκώνει την ωμή βία και τον πνευματικό προπηλακισμό της φρόνησης και της ορθής σκέψης. Ο ρόλος του είναι ερεβικός και μοχθηρός, με απώτερο σκοπό να αποπροσανατολίσει τη κοινή γνώμη και να δημιουργήσει έριδες και διαμάχες στο στρατόπεδο των Αχαιών. Αποτελεί ένα παρασιτικό στοιχείο, το οποίο ζει και τρέφεται από τη δυστυχία των συνανθρώπων του και τις μεταξύ τους φιλονικίες. Η άσχημη κι αποκρουστική όψη του, αντικατοπτρίζει επακριβώς την ασχήμια του χαρακτήρα και της ψυχής του. Δε διστάζει μάλιστα να αποτελειώσει με μοιραίο και πονηρό τρόπο την ετοιμοθάνατη βασίλισσα Πενθεσίλεια, αμαυρώνοντας την υπόληψη της και την ιερή σκηνή του θανάτου, κάτι που δε περνά απαρατήρητο από τον Αιακίδη Αχιλλέα, όπου με τη σειρά του τον φονεύει.
Η μεγαλοψυχία και το ήθος του θεοείκελου Αχιλλέα δε σταματούν σε αυτή την αποτρόπαιη σκηνή της φόνευσης του Θερσίτη. Για να εξαγνισθεί από το βάρος και το μίασμα του φόνου, αναγκάσθηκε αργότερα να ταξιδέψει στο νησί της Λέσβου, όπου θυσίασε στους θεούς Απόλλωνα, Αρτέμη και στη Λητώ. Ο φόνος του Θερσίτη, θεώρησε ότι ήταν βλαπτικός και καταστροφικός για την υπόληψη και την ακεραιότητα προσωπικότητάς του. Έτσι, ο ήρωας ανάγκασε να εξαγνίσει τον εαυτό του, να τον καθαρίσει και να αναγεννηθεί μέσα από αυτό το αμάρτημα, ως ένας νέος άνθρωπος, ένας νέος εαυτός που θα του επιτρέψει να συμβάλλει στο ευ ζην. Ένας ήρωας έχει και τις σκοτεινές στιγμές του. Αυτό όμως δε θα τον εμποδίσει να ορθοποδήσει και να εξελιχθεί μετέπειτα στο βίο του, με το να συνειδητοποιήσει την αξία και την αναγκαιότητα της συγχώρεσης διαμέσου της κάθαρσης. Γιατί η δόξα και η Ιστορία βρίσκονται εκεί και τον περιμένουν!
Θερσίτες υπάρχουν πολλοί και σε αρκετές πτυχές του καθημερινού μας βίου. Στη πολιτική, στη δουλειά, στο φιλικό και συγγενικό μας περίγυρο, στον κόσμο του θεάματος και της ψυχαγωγίας, στις ευρύτερες πτυχές της κοινωνίας, στις πόλεις, στα χωριά. Ο σκοπός τους; Γνωστός! Η διαστρέβλωση της πραγματικότητας των γεγονότων, ο αποπροσανατολισμός της ορθολογιστικής σκέψης και της ευγενούς άμιλλας, το πατρονάρισμα της βούλησης και της κοινής λογικής, η αποσιώπηση ιδεών και καινοτόμων πρακτικών, αλλά και η έμμεση επιβολή ιδεολογιστικών τακτικών για αποδιοργάνωση κι αποδόμηση του ομαλού βίου των πολιτών σε μία ελεύθερη κοινωνία. Αλήθεια! Τι είναι εκείνο που οδηγεί στην ηθική, ψυχική και πνευματική κατάπτωση τους πολίτες στη κοινωνία; Είναι οι «Θερσίτες» που κατασκευάζουν αυτό το ποταπό οικοδόμημα της αλλοφροσύνης και των παραποιημένων ιδεολογιών; Ή μήπως όχι; Η απάντηση βρίσκεται στον κάθε έναν από εμάς. Είναι επιλογή μας να αφυπνιστούμε, διαθέτοντας τις γνώσεις και τα εργαλεία εκείνα που θα μας επιτρέψουν να κυριαρχήσουμε στα πιστεύω και με αρωγό την αριστοτελική μεσότητα, να οικοδομήσουμε ένα πολιτισμό που θα αριστεύει και θα ευημερεί. Όλοι μας διαθέτουμε έναν μικρό ήρωα. Απόφαση μας είναι να τον καλλιεργήσουμε σωστά και με σύνεση, ώστε να τον καταστήσουμε ένα υγιές, βαθιά ριζωμένο καρποφόρο δένδρο!
Οι καιροί είναι δύσκολοι και χαλεποί! Κάποιες φορές δυσνόητοι και σε μεγάλο βαθμό απρόβλεπτοι. Άλλοτε αποπροσανατολίζουν το κοινό συλλογικό αίσθημα των Ελλήνων πολιτών για ελευθερία και ιδεώδη κι άλλοτε επιτάσσουν οδυνηρές κι ερεβικές εκπλήξεις για τη πορεία της χώρας μας ως νησίδα σταθερότητας και ειρήνης στη Βαλκανική Χερσόνησο και στην εγγύς Μέση Ανατολή. Όμως, πάντοτε θα υπάρχουν οι απλοί γενναίοι που θα μας υπενθυμίζουν ότι σε όλους μας κρύβεται η σπίθα του γενναίου αισθήματος της λευτεριάς, η σπίθα του καθημερινού ήρωα. Ο Αρχαίος Έλληνας επιστήμων ιστορικός Θουκυδίδης(460 – 395 π.Χ.) σε απόσπασμα από το έργο του «Επιτάφιος του Περικλέους», περιλαμβάνει ένα φλογερό ύμνο στην Αθηναϊκή δημοκρατία και στην αγάπη του Αθηναίου προς την ελευθερία και τη ζωή. Έκτοτε, το απόσπασμα αυτό αναφέρεται συχνά σε πολεμικούς επικήδειους κι αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα απόδοσης τιμών στους νεκρούς. Χαρακτηριστικά λέει: «Ἀνδρῶν γὰρ ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος, καὶ οὐ στηλῶν μόνον ἐν τῇ οἰκεία σημαίνει ἐπιγραφή, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ μὴ προσηκούσῃ ἄγραφος μνήμη παρ’ ἑκάστω τῆς γνώμης μᾶλλον ἢ τοῦ ἔργου ἐνδιαιτᾶται.», που σε ελεύθερη απόδοση σημαίνει: «Διότι τάφος των επιφανών ανδρών είναι κάθε τόπος, και δε σώζεται το όνομά τους μόνο σε επιγραφές στην πατρίδα τους, αλλά διατηρείται η ανάμνησή τους και στις ξένες χώρες, πιο πολύ στη μνήμη και στις καρδιές των ανθρώπων παρά στα γραπτά μνημεία και στους τάφους».
Γράφει ο Βλάχος Σταμάτιος
Κατηγορίες:
Σχόλια