Η γεωγραφική θέση της Ελλάδος ως ευλογία και ως κίνδυνος

Γράφει ο Νικήτας Χιωτίνης


Ο χώρος που καταλαμβάνει η σημερινή Ελλάς, υπήρξε τόπος πολιτισμικής σύνθεσης και πολιτισμικής ακτινοβολίας. Το Αιγαίο πέλαγος και η γεωγραφική θέση της ελληνικής χερσονήσου, συνιστούσαν κοσμοπολιτικό κόμβο και το κέντρο του «ελληνικού κοσμοσυστήματος»[i], που απλώθηκε ένθεν κακείθεν όλης της Μεσογείου και μέχρι τα βάθη της Ασίας, σηματοδοτώντας την αρχή της στροφής στον Άνθρωπο, στον άνθρωπο ως σώμα, ως πνεύμα και ως συμμέτοχο της Ιστορίας.Ο ελληνικός πολιτισμός θεμελίωσε αυτό που σήμερα καλούμε «δυτικό πολιτισμό», αλλά συνδιαλέχθηκε γόνιμα και με τις άλλες οικουμενικής εμβέλειας παραδόσεις της Ανατολής. Μη ξεχνάμε πως από τη σύζευξη ελληνισμού και ιουδαϊσμού, γεννήθηκε ο χριστιανισμός, πάνω στον οποίον στηρίχτηκε η ιστορία της Δύσης.

Σταδιακώς όμως, ο γενέθλιος τόπος του ελληνισμού απέκτησε σοβαρά προβλήματα, ακριβώς εξ αιτίας της γεωγραφικής θέσης του, αυτής δηλαδή που συνετέλεσε στο να καταστεί φορέας πολιτισμού οικουμενικής αξίας και εμβέλειας. Οι κάθε φορά αναδυόμενες δυνάμεις στην ευρύτερη περιοχή του, εποφθαλμιούσαν την κατάκτηση ή τον έλεγχό του. Δεν μπόρεσε αρχικώς να αποφύγει την κατάκτησή του από τους Ρωμαίους, με τους οποίους όμως δημιουργήθηκε μια ευτυχής σύμπραξη, τόσο κατά την πρώτη περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, όσο κυρίως κατά τη δεύτερη, αυτήν της χριστιανικής περιόδου της. Οι επόμενες περιπέτειές του ξεκίνησαν με το χωρισμό της δημιουργηθείσας Ελληνορωμαϊκής Αυτοκρατορίας (θεωρούμε πλέον δόκιμο αυτόν τον χαρακτηρισμό) σε Ανατολική και Δυτική, με κατάληξη την αποδυνάμωση της Ανατολικής και την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς.
Μετά αιώνων κατάκτησης των Ελληνικών Τόπων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, νέοι παγκόσμιοι παίκτες εισήλθαν στο παιχνίδι της εξουσίας. Η Ρωσία, η Αγγλία και η Γαλλία, αφ’ ενός βοήθησαν στη μερική απελευθέρωσή τους από τους Οθωμανούς, αφ΄ετέρου όμως πήραν τον έλεγχο τους, αφήνοντας ανολοκλήρωτα τα οράματα του Ρήγα. Το νεοελληνικό έθνος-κράτος που δημιουργήθηκε τον 19ο αιώνα, μακράν των τρόπων που στο παρελθόν συγκροτείτο χωρικώς ο Ελληνισμός, δημιουργήθηκε ως ελεγχόμενη και πολιτικώς καθοδηγούμενη περιοχή, περίπου δηλαδή ως αποικία.
Παρά του ότι επανειλημμένως η νεότερη Ελλάς προσπάθησε να αποκτήσει αυτοδύναμη οντότητα, διατηρήθηκε ως απολύτως εξαρτώμενο κρατίδιο, ενίοτε μάλιστα με τρόπο ιδιαίτερα βίαιο αν όχι και ύπουλο, όπως πχ. με την παγίδα της Συνθήκης των Σεβρών. Τα πρώτα ελληνικά πολιτικά κόμματα που δημιουργήθησαν, ήταν το «Αγγλικόν», το «Γαλλικόν» και το «Ρωσικόν», κόμματα που μετέπειτα ανειλικρινώς απέκρυψαν αυτές τους τις ονομασίες. Ουδέποτε το νεοελληνικό κράτος έπαψε να αποτελεί μία αυτόνομη οντότητα και πάντα υπήρξε πεδίο διαπραγματεύσεων των μεγάλων διεθνών «παικτών»: Οι διεθνείς διαπραγματεύσεις και διευθετήσεις γίνονταν και εξακολουθούν να γίνονται μόνο μεταξύ των στρατιωτικώς και οικονομικώς ισχυρών, οι μικρότεροι δεν έχουν λόγο. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο -που μάλλον δεν έχει ακόμα αναλυθεί σωστά- στη διεθνή σκακιέρα εισήλθαν και οι ΗΠΑ ως οι νέοι παγκόσμιοι κυρίαρχοι, καθόσον ελέγχουν και «προστατεύουν» έκτοτε και την υπόλοιπη Ευρώπη.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως μέσα σε αυτές τις περιπέτειες του τόπου, η ελληνική φιλοσοφική πρόταση, έχασε την οικουμενική της αξία και εμβέλεια. Τουναντίον μάλιστα. Η (μερική) απελευθέρωσή του από την Οθωμανική κυριαρχία, υπήρξε εν πολλοίς και απαίτηση των λαών της Δύσεως. Ο Ρομαντισμός του 19ου αιώνα στην Ευρώπη, που ασφυκτιούσε από το οντολογικό κενό που δημιούργησε η νεωτερική φιλοσοφική πρόταση, είχε εμφατικώς στρέψει το ενδιαφέρον των λαών προς παλαιότερες οντολογικές Παραδόσεις, με έμφαση στην Ελληνική. Θεωρούμε μάλιστα πως η ελληνική πολιτισμική πρόταση θα επανέλθει στο κέντρο του διεθνούς ενδιαφέροντός, είτε συμμετάσχει σε αυτό το σημερινό ελληνικό κρατίδιο είτε όχι[ii].
Το νεοελληνικό κράτος, ως γεωγραφικός τόπος, δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμο, στο βαθμό που θέλει να επιδιώξει αυτονομία. Απαιτεί επιδέξια πολιτική πρακτική, με όραμα, γνώση και πολιτικούς ικανούς και ανεξάρτητους. Απαιτεί και λαό σωστά πληροφορημένο και όχι θύμα του συστηματοποιημένου αποπροσανατολισμού του, τόσο από τα εξαρτημένα ΜΜΕ όσο και από το πολιτικό προσωπικό του, που δείχνει να ενδιαφέρεται μονάχα για την εκλογή του (και επανεκλογή του), σε ένα πολιτικό προσκήνιο που έχει εντέχνως και δολίως μετατραπεί σε star system. Εσωτερικές έριδες, αδράνεια και αδιαφορία, πολιτικό προσωπικό ιδιοτελές και κατώτερο των περιστάσεων, αλλά και ηθικώς ελεγχόμενο (συχνά και δικαστικώς βεβαιωμένο), το ταλανίζουν περίπου από δημιουργίας του.
Σήμερα πάντως ο κόσμος βρίσκεται σε αποφασιστική για τη συνέχιση της ιστορίας του καμπή. Ιδιαιτέρως οι ευρωπαϊκές χώρες, μεγάλες και μικρές, έχουν να επιλέξουν είτε την αυτόνομη παρουσία τους στο παγκόσμιο οικονομικό αλλά και πολιτισμικό γίγνεσθαι, είτε να εξακολουθήσουν να είναι εξαρτώμενες από τις ΗΠΑ. Η αυτόνομη παρουσία τους δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο με την ομοσπονδίωσή τους. Το να εξακολουθήσουν να εξαρτώνται από τις ΗΠΑ, επαφίεται τόσο στη διάθεση της υπερδύναμης αυτής, όσο και στη διατήρηση της παγκόσμιας ισχύος της. Με άλλα λόγια οι καιροί απαιτούν από τους ευρωπαίους μεγάλες και κρίσιμες αποφάσεις και νομίζουμε -ή ελπίζουμε- πως σύντομα θα ληφθούν.
Εμείς, ως εξαρτώμενο κρατίδιο, θα αναμένουμε παθητικά το ό,τι μέλλει γενέσθαι, μη δυνάμενοι, ίσως και μόνο εξ ανικανότητας ή/και φαυλότητας του πολιτικού προσωπικού μας, να κάνουμε κάτι άλλο…
[i] Γ. Κοντογιώργης, «Το ελληνικό κοσμοσύστημα», εκδόσεις Ι.Σιδέρης
[ii] Ν. Χιωτίνης, «Ελλάδα και ελληνισμός, υπάρχει μέλλον και προοπτική;»