The Internet of Bodies: το σώμα ως τεχνολογική πλατφόρμα εισαγωγή

Δεν έχουν περάσει ούτε δέκα χρόνια από τότε που το Internet of Things έφτιαχνε πρωτοσέλιδα κι έτρεφε τις ονειρώξεις των απανταχού τεχνολάγνων. Έξυπνα


Δεν έχουν περάσει ούτε δέκα χρόνια από τότε που το Internet of Things έφτιαχνε πρωτοσέλιδα κι έτρεφε τις ονειρώξεις των απανταχού τεχνολάγνων. Έξυπνα ρούχα που μπορούν να μετράνε τη διάθεσή σου και να ενημερώνουν το κινητό σου, έξυπνα γυαλιά με τα οποία μπορείς να επαλείφεις την πραγματικότητα με μια δεύτερη στρώση δικής σου, ι.χ. και customized πραγματικότητας, έξυπνες, οικονομικές λάμπες επιφορτισμένες με το ρόλο να κουβαλάνε αυτές το βάρος της οικολογικής σου συνείδησης ανάβοντας μόνο όταν είσαι στο χώρο ή όταν δίνεις εντολή από το χειριστήριο της ζωής σου γνωστό και ως smartphone, έξυπνες καφετιέρες, ιδιοφυείς κούπες, wi-fi enabled λεκάνες και ο κατάλογος τελειωμό δεν έχει. Όλη αυτή η νέα, «έξυπνη» και ιλουστρασιόν ζωή που υποσχόταν η καθολική διασύνδεση όλων των πραγμάτων στο διαδίκτυο έχει αποδειχτεί, τουλάχιστον μέχρι τώρα, μια απλή φαντασίωση. Είναι αυτό ωστόσο τεκμήριο αποτυχίας του Internet of Things; Από μια άποψη, η απάντηση θα έπρεπε να είναι καταφατική (ξανά, τουλάχιστον για την ώρα), τουλάχιστον αν κανείς θέλει να λάβει στην ονομαστική τους αξία τέτοιες υποσχέσεις. Από την άλλη, το Internet of Things μπορεί να θεωρηθεί τόσο «αποτυχημένο» όσο «αποτυχημένο» είναι και το όποιο νέο μοντέλο μιας αυτοκινητοβιομηχανίας επειδή οι οδηγοί του τελικά καταλήγουν να περνούν την περισσότερη ώρα τους κινούμενοι με ρυθμούς βραδύποδα στην Αλεξάνδρας και όχι με τη χάρη αιλουροειδούς σε ανοιχτές, αχανείς εκτάσεις ή σε φιδίσιους, γραφικούς δρόμους σκαρφαλωμένους σε καταπράσινα βουνά, όπως εξάλλου θα όφειλαν με βάση τα σχετικά διαφημιστικά σποτάκια. Η κρίσιμη διαφορά στην περίπτωση του Internet of Things, που θα δώσει και το μέτρο της όποια αποτυχίας ή επιτυχίας του, είναι το ότι δεν έγινε απλώς μια απόπειρα προώθησης ενός προϊόντος ή έστω μιας γκάμας προϊόντων. Αυτό που σε μεγάλο βαθμό προωθήθηκε ή ακόμα και επιβλήθηκε δεν ήταν τόσο και δεν ήταν μόνο τα καθρεφτάκια των έξυπνων συσκευών, αλλά η ίδια η ιδέα της καθολικής διασύνδεσης, η αντίληψη ότι από τα πάντα μπορεί να αντληθεί πληροφορία και ότι αυτή η πληροφορία μπορεί να αξιολογηθεί, να αξιοποιηθεί και να διατιμηθεί.

Υπήρξαν αρκετοί, πάρα πολλοί, μάλλον η μεγάλη πλειοψηφία των υποτελών των δυτικών κοινωνιών, που φάνηκαν υπερβολικά πρόθυμοι να πιαστούν από το δόλωμα των κάθε είδους έξυπνων συσκευών. Για να βρεθούν με το αγκίστρι της καθολικής διασύνδεσης σφηνωμένο μέσα τους, χωρίς ενδεχομένως ακόμα να συνειδητοποιούν σε επαρκή βαθμό τις συνέπειες της θέσης στην οποία έχουν βρεθεί. Οι ωκεανοί ψυχο-διανοητικής νοβοκαΐνης μέσα στους οποίους καθημερινά κολυμπάνε (ευγενική χορηγία των μέσων κοινωνικής αποκτήνωσης και των πλατφορμών συνδρομητικής λοβοτόμησης) δεν τους αφήνουν άλλωστε πολλά περιθώρια. Το μέγεθος αυτής της συνειδησιακής οπισθοχώρησης και της πανικόβλητης παραχώρησης θέσεων μάχης που κάποτε θα θεωρούνταν αδιαπραγμάτευτες έγινε αν μη τι άλλο φανερό με την πρόσφατη κυκλοφορία των πιστοποιητικών υγειονομικών φρονημάτων. Η ανέφελη προθυμία με την οποία οι υποτελείς επιδεικνύουν τα σύμβολα της αναξιοπρεπούς συμμόρφωσής τους με ένα παρανοϊκό καθεστώς (ακόμα και για μετακινήσεις που δεν είναι απαραίτητες, όπως οι σχετικές με την εργασία ή τις σπουδές) είναι ένα χαμηλό αλλά όχι το κατώτατο σημείο πολιτικής και αισθητικής - ηθικής κατάπτωσης· στην άλλη άκρη του αποχετευτικού σωλήνα βρίσκονται εκείνοι που αναλαμβάνουν τον ρόλο του ελεγκτή, όχι σπάνια απολαμβάνοντας το ρόλο τους, ακόμα κι αν δεν το ομολογούν ανοιχτά, ίσως ούτε και στον ίδιο τον εαυτό τους (ο τόνος της φωνής και η γλώσσα του σώματος είναι ωστόσο αδιάψευστοι μάρτυρες). Μια θαυμάσια κοινωνική συνθήκη που επιτρέπει να δημιουργούνται παντού μικροκλίματα και κυψελίδες εντός των οποίων οι μύκητες των μικροπρεπών εξουσιαστικών συμπεριφορών αποκτούν το καθεστώς του αυτονόητου: ο δάσκαλος ελέγχει τους μαθητές (θα έλεγε κάποιος κακεντρεχής, «δεν είναι δα και κάποιος καινούριος ρόλος για τους δασκάλους»), ο πωλητής στο κατάστημα ελέγχει τον δάσκαλο όταν αυτός εμφανιστεί εκεί ως πελάτης, ο σερβιτόρος ελέγχει τον πωλητή όταν αυτός πάει να αγοράσει έναν καφέ κ.ο.κ. Σε καθέναν δίνεται η δυνατότητα να αναλάβει τον ρόλο του εξεταστή· αλλά και κανείς δεν γλιτώνει από αυτόν του εξεταζόμενου: με άλλα λόγια, ο ορισμός της κανιβαλικής συνθήκης.

Υπενθύμιση όχι τετριμμένη: όλα τα παραπάνω οφείλουν σε μεγάλο βαθμό την «επιτυχία» τους στο γεγονός ότι τυγχάνουν μιας μηχανικής διαμεσολάβησης. Τα smartphone που υπόσχονταν το άνθος μιας ζωής όπου τα πάντα θα είναι διαθέσιμα με το πάτημα (ή ακόμα και πριν από αυτό) ενός κουμπιού φαίνεται ότι πρώτα πρέπει να απλώσουν την κοπριά της κοινωνικής βαρβαρότητας υπό τη μορφή της αλληλο-επιτήρησης. Είναι προφανές ότι χωρίς τη δυνατότητα άμεσης σάρωσης και ταυτοποίησης ενός πιστοποιητικού, το όλο καθεστώς «ιατρικής» επιτήρησης θα ήταν διαβλητό και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό ώστε στο τέλος ενδεχομένως να κατέρρεε. Ποιος όμως θα τολμούσε να υψώσει ανάστημα απέναντι σε τέτοιες πρακτικές ανάμεσα σε όσους, για χάρη της όποιας δωρεάν «ευκολίας», έχουν μετατραπεί σε ασπόνδυλους αιμοδότες δεδομένων μέσα από τις κάθε είδους διασυνδεδεμένες συσκευές τους;

Το σώμα ως πεδίο επεμβάσεων

Αυτή η διασταύρωση της ιατρικής «μέριμνας» και επιτήρησης με τις τεχνολογίες της δικτύωσης δεν είναι κάτι πρόσκαιρο ούτε κάτι ευκαιριακό, παρόλο που συχνά παρουσιάζεται έτσι. Πρόκειται για έναν βασικό άξονα της καπιταλιστικής επέλασης προς την 4η βιομηχανική επανάσταση που εξελίσσεται κατά καιρούς κάτω από διάφορες ταμπέλες. Δύο από αυτές είναι η ιατρική ακριβείας (precision medicine), η οποία φροντίζει να κινείται σε ένα κάπως πιο απτό και προσγειωμένο επίπεδο, και ο μετα-ανθρωπισμός, για τον οποίο καμμία μεταφυσική ματαιοδοξία και καμμία θρησκευτική σωτηριολογία δεν είναι ξένες και ανοίκειες. Σαν να μην έφταναν αυτές, εσχάτως κυκλοφορεί και μία τρίτη παρεμφερής ταμπέλα: αναφερόμαστε στο λεγόμενο «Διαδίκτυο των Σωμάτων (Internet of Bodies)». Δεν είμαστε οπαδοί της πληθωριστικής δημιουργίας νέων όρων για το ο,τιδήποτε μπορεί να σκαρφιστεί ένας γραφειοκράτης σε κάποιο think tank ή ένας ερευνητής σε αναζήτηση νέας χρηματοδότησης. Το Internet of Bodies μοιάζει κατ’ αρχάς να είναι μια τέτοια περίπτωση ενός όρου άνευ ιδιαίτερου αντικειμένου που έρχεται να ανακυκλώσει παλιά υλικά. Ακόμα κι αν αυτό ισχύει σε κάποιο βαθμό, σε μια δεύτερη ματιά ο όρος φαίνεται να σηματοδοτεί όντως μια νέα τροπή στις σχέσεις σωματικής και ηλεκτρονικής επιτήρησης που αξίζει μια κάπως πιο επισταμένη προσοχή. Σε αντίθεση με την ιατρική ακριβείας, το Internet of Bodies δεν αφορά μόνο σε ζητήματα υγείας αλλά δυνητικά σε ο,τιδήποτε μπορεί να αφορά το σώμα, είτε το υγιές είτε το πάσχον. Και ως επέκταση κατά κάποιον τρόπο του μετα-ανθρωπισμού, δεν οραματίζεται απλά το βιολογικό σώμα ως εσαεί αναβαθμίσιμο, αλλά ταυτόχρονα και ως «ανοιχτό» προς τον έξω κόσμο, ως μια αστείρευτη πηγή πληροφοριών, ως έναν κόμβο εντός ενός μεγα-μηχανισμού ανάδρασης (το παλιό, καλό όνειρο της κυβερνητικής).

Τι ακριβώς όμως είναι το Internet of Bodies; Αν το Internet of Things ήταν η ιδέα ότι κάθε αντικείμενο του κόσμου μπορεί πλέον να εξοπλιστεί με αισθητήρες που έχουν τη δυνατότητα σύνδεσης με το διαδίκτυο, το Internet of Bodies προχωράει ένα βήμα παραπέρα αντιμετωπίζοντας το ίδιο το σώμα ως ένα τέτοιο «αντικείμενο». Το σώμα νοείται πλέον ως μια «τεχνολογική πλατφόρμα» [2] επί της οποίας μπορούν να αναπτυχθούν και να προσδεθούν διαφόρων ειδών συσκευές. Λίγο – πολύ αυτός ήταν και ο σκοπός του ρεύματος της αυτο-ποσοτικοποίησης και του ποσοτικοποιημένου εαυτού (quantified self). Για το Internet of Bodies από την άλλη, η αυτο-ποσοτικοποίηση συνιστά μόνο το πρώτο βήμα. Η ένταξη των ποσοτικοποιημένων και χακαρισμένων σωμάτων σε ένα δίκτυο επικοινωνίας, η οιονεί ανατομική διάνοιξή τους προς τα έξω, έστω και υπό τη μορφή ροής πληροφοριών, είναι το δεύτερο βήμα.



...η συνέχεια στο έντυπο τεύχος του Cyborg.
[ σημεία διακίνησης ]
Separatrix

Σχόλια