Σπύρος Παπαλουκάς: Ο επίμονος ερευνητής της ζωγραφικής

Γνώριμα και άγνωστα έργα του Σπύρου Παπαλουκά στο Ιδρυμα Θεοχαράκη αποτυπώνουν τη δημιουργική του πορεία.
Στο Ιδρυμα Θεοχαράκη θυμούνται τον Παναγιώτη Τέτση να περνά την είσοδο τακτικά, μία φορά την εβδομάδα, για να δει για πολλοστή φορά τα μικρά σε διαστάσεις τοπία της Αίγινας που ζωγράφισε ο Σπύρος Παπαλουκάς. «Για τη δύναμη του σχεδίου και του χρώματος», απαντούσε όταν τον ρωτούσαν γιατί επέστρεφε τόσο συχνά σε αυτή τη δουλειά του σεμνού αλλά διαρκώς ανήσυχου καλλιτέχνη. Τα έργα της περιόδου της Αίγινας, μικροί πίνακες κυρίως σε χαρτόνι, είναι σπουδές χρωμάτων με απαλές συνήθως αποχρώσεις που αποδίδουν τη φύση του τόπου. Κάποια από αυτά τα έργα παρουσιάζονται τώρα στη νέα έκθεση του Ιδρύματος με τίτλο «Σπύρος Παπαλουκάς. Ερευνητής του αινίγματος της ζωγραφικής. Γνωστά και άγνωστα έργα», η οποία μόλις άνοιξε για το κοινό. Συμπεριλαμβάνονται στην ενότητα των τοπιογραφιών –Αίγινα, Λέσβος, Σαλαμίνα, Παρνασσός, Πάρος, Υδρα–, μέρη όπου κατά καιρούς ο ίδιος έμεινε και ζωγράφισε, δημιουργώντας ενότητες με διακριτές τεχνοτροπίες. Πρωταρχικό του αξίωμα: «Η ζωγραφική πρέπει να συγκινεί με τα υλικά της μέσα, και όχι με το θέμα». Ελεγε επίσης: «Δεν είμαι τοπιογράφος, γιατί με τραβούν τα θέλγητρα του τοπίου. Δεν κάνω ζωγραφική ποίηση. Βγαίνω στο ύπαιθρο, εμπνέομαι από αυτό και πλουτίζω εντός μου όλες τις ζωγραφικές αξίες, τον ρυθμό, τις συνθετικές δυνατότητες».

Εκφραστική αναζήτηση

Ο επισκέπτης της συγκεκριμένης έκθεσης δεν θα περιοριστεί μόνο στην ενότητα αυτής της δουλειάς του Παπαλουκά, παρότι υπήρξε εξαιρετική και τον τοποθετεί μαζί με τον Νικόλαο Λύτρα, τον Μιχάλη Οικονόμου και τον Νικόλαο Οθωναίο σε εκείνους τους ζωγράφους που αναζήτησαν καινοτόμους τρόπους για να αποδώσουν τη φύση. Απλωμένη σε τρεις ορόφους, η τρέχουσα παρουσίαση καλύπτει πλήρως τη δημιουργική πορεία ενός καλλιτέχνη που συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικών των αρχών του 20ού, δημιουργού από αυτούς που συνέβαλαν στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής ζωγραφικής. Χάρη στην επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Ευθυμίας Γεωργιάδου-Κούντουρα, η έκθεση αναδεικνύει την καλλιτεχνική διαδρομή του Παπαλουκά, «με κύριο χαρακτηριστικό», όπως σχολιάζει η ίδια, «τη συνεχή και μεθοδική αναζήτηση της προσωπικής του ζωγραφικής έκφρασης, όπως αυτή αναδεικνύεται από τα πολλαπλά σχέδια και τις σπουδές της προετοιμασίας μέχρι την επιτέλεση του πίνακα, καθώς και τις μεταλλάξεις των ίδιων θεμάτων που μαρτυρούν την αγωνία του καλλιτέχνη να κάνει εικόνα τη σκέψη του». Παράλληλα παρατίθενται δικά του σχόλια, με ανάλογο προβληματισμό, «πολύτιμα τεκμήρια της εικαστικής όρασης ενός γνήσιου ζωγράφου με σημαντική συμβολή στην εξέλιξη της νεοελληνικής τέχνης», συμπληρώνει.

Το έργο του Παπαλουκά χαρακτηρίζεται από έναν διαρκή προβληματισμό και την αμφίδρομη σχέση κατανόησης του μοντέρνου μέσα από τα δεδομένα της ελληνικής παράδοσης. Χρησιμοποιώντας στοιχεία από αυτή την παράδοση, ερμήνευσε τη μοντέρνα τέχνη διευρύνοντας το έργο των πρωτοπόρων, Κωνσταντίνου Παρθένη, Κωνσταντίνου Μαλέα, Γεωργίου Μπουζιάνη. Γεννημένος στη Δεσφίνα Φωκίδας το 1892, απέκτησε τις πρώτες γνώσεις ζωγραφικής κοντά σε έναν αγιογράφο της πατρίδας του, συνέχισε τις σπουδές του στην Αθήνα, στο Σχολείο Καλών Τεχνών, και την ίδια εποχή συνάντησε τον Φώτη Κόντογλου και τον Στρατή Δούκα, δύο προσωπικότητες που τον σημάδεψαν.
Βυζαντινή επιρροή

Η γνωριμία του με τη μοντέρνα τέχνη κατά την παραμονή στο Παρίσι (1917-1921) υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξή του. Μετά την παρισινή εμπειρία, η παραμονή του επί ένα χρόνο στο Αγιον Ορος, με τον Στρατή Δούκα, συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση του καλλιτεχνικού του ιδιώματος. Εργάστηκε πυρετωδώς ζωγραφίζοντας τοπία, μοναστήρια, αρσανάδες και αντέγραψε τοιχογραφίες, εικόνες, χειρόγραφα και έργα μικροτεχνίας, πολλά από τα οποία επεξεργάστηκε αργότερα στην αγιογράφηση του ναού της Ευαγγελίστριας στην Αμφισσα (1927-1932). Ο ίδιος είχε πει για την επίδραση της βυζαντινής τέχνης: «Μου έδωσε την πίστη σε καθετί που μου ήταν ακόμα αναζήτηση. Εκεί πάνω στον Αθω είδα καθαρά πως η τέχνη σε κάθε μεγάλη εποχή της δεν είναι παρά φόρμα και χρώμα που έπρεπε να έχουν ανταπόκριση σε μια “μορφή” […] ένα σύνολο αισθητικών κανόνων που σύμφωνα με αυτό ένας λαός και σε μια εποχή θεραπεύουν τις ανάγκες της ζωής».

«Σπύρος Παπαλουκάς. Ερευνητής του αινίγματος της ζωγραφικής». Ιδρυμα Θεοχαράκη, έως τις 16 Οκτωβρίου.

Μάρω Βασιλειάδου