Η Ουκρανία, ο ψυχρός πόλεμος Ρωσίας-ΗΠΑ και στο βάθος η Τουρκία

Η Ουκρανία, ο ψυχρός πόλεμος Ρωσίας-ΗΠΑ και στο βάθος η Τουρκία
Ο αντίκτυπος στα ελληνοτουρκικά.

Σε μια παγωμένη Ευρώπη, χειμαζόμενη αφενός από την πανδημία, αφετέρου από την ενεργειακή κρίση και τη συνακόλουθη αύξηση των τιμών, ένας νέος ψυχρός πόλεμος μαίνεται ανάμεσα στη Ρωσία και στις ΗΠΑ. Αρκεί δε μια μικρή «σπίθα» στην Ουκρανία, για να μετατραπεί, εξαίφνης, σε θερμό. Και οι φλόγες, αναμφίβολα, θα αγγίξουν και την Ελλάδα, ιδίως καθώς σε αυτήν την ρωσοουκρανική σύγκρουση ο εθνικός μας αντίπαλος, η Τουρκία, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο.

Είναι γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία και η Ουκρανία έχουν εμβαθύνει την πολιτική, οικονομική και στρατιωτική τους συνεργασία. Από το 2021 δε η Τουρκία είναι ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής στην Ουκρανία. Η συνεργασία Ουκρανίας - Τουρκίας αφορά, μεταξύ άλλων, σε μεγάλα έργα υποδομής, στην προμήθεια τουρκικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών, στην παραγγελία νέων κορβετών τουρκικής κατασκευής καθώς και στον σχεδιασμό για άμεση τουρκική συμβολή στην παραγωγή ουκρανικών αεροσκαφών.

Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία συνιστά, εδώ και χρόνια, μια σημαντική εταίρο της Ρωσίας, όντας ένας απαραίτητος διαμετακομιστικός κόμβος ρωσικής ενέργειας προς την Ευρώπη με τον αγωγό Turk Stream (και τον Turk Stream 2). Είναι, επίσης, ένας από τους καλύτερους πελάτες της στην αγορά ενεργειακών πόρων αλλά και στα συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας s-400 και ένας κομβικός συνεργάτης στη δημιουργία πυρηνικού σταθμού στις ακτές της Μεσογείου από τη ρωσική κρατική εταιρεία ROSATOM.

Τι θα κάνει η Τουρκία σε μία ενδεχόμενη δεύτερη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία;

Αν ανατρέξουμε δε στο παρελθόν, αυτή θα είναι ορθότερα η τρίτη ρωσική εισβολή, λαμβάνοντας υπ’ όψιν και την εισβολή της Μεγάλης Αικατερίνης το 1783. Μια ιστορική εισβολή, ενδεικτική του πάγιου ενδιαφέροντος της Ρωσίας για την περιοχή, η οποία, όμως, ήταν τότε, και είναι ακόμη, και στο επίκεντρο της στρατηγικής της γείτονος καθώς και μια προαιώνια εστία ρωσοτουρκικής σύγκρουσης.

Οι σχέσεις Μόσχας- Άγκυρας είναι, βέβαια, σήμερα πολύ ισχυρές, στρατηγικής σημασίας και για τις δύο πλευρές. Η αναβίωση όμως από τη Ρωσία εγκαταλελειμμένων στρατιωτικών εγκαταστάσεων στην κατεχόμενη Κριμαία και η μετεγκατάσταση σε αυτήν σύγχρονων οπλικών συστημάτων θα υπονομεύσουν την ευρύτερη κατάσταση ασφαλείας στη Μαύρη Θάλασσα. Και σαφώς αυτό προβληματίζει την Τουρκία, που επιθυμεί να κρατάει εκείνη το «κλειδί» για μία ασφαλή, ελεγχόμενη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας μέσα και από την εφαρμογή της Σύμβασης του Μοντρέ.

Η Τουρκία, λοπόν, φαίνεται να έρχεται για άλλη μια φορά απέναντι στη Ρωσία, όπως και στο πρόσφατο παρελθόν με τη Συρία, τη Λιβύη και το Ναγκόρνο. Δεδομένης όμως της σοβαρής οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης της, η Τουρκία μπορεί, εν τέλει, να διστάσει να εκπληρώσει τις όποιες δεσμεύσεις της προς την Ουκρανία, καθώς η Ρωσία θα μπορούσε να ανταπαντήσει με όπλο οικονομικές και εμπορικές κυρώσεις. Οι εμπορικές συναλλαγές της Τουρκίας με τη Ρωσία, άλλωστε, είναι πολύ περισσότερες από αυτές με την Ουκρανία.

Πόσο μπορεί να το τραβήξει η Μόσχα;

Η Ουκρανία, από την άλλη πλευρά, είναι για τη Ρωσία μια πρώην Σοβιετική Δημοκρατία που το Κρεμλίνο θέλει να την έχει πάντα δεμένη στο «άρμα» του. Βασικός λόγος και το ότι η Ουκρανία παραμένει ο πιο σημαντικός διάδρομος διαμετακόμισης φυσικού αερίου προς τις Ευρωπαϊκές αγορές. Η δε προμήθεια και μεταφορά ενεργειακών πόρων στην Ευρώπη είναι μείζονος σημασίας για τους Ρώσους. Είναι το «οξυγόνο» για τη ρωσική οικονομία και, κατ’ επέκταση, τη ρωσική γεωπολιτική ισχύ.

Η Ρωσία σχεδόν μονοπωλεί το εμπόριο φυσικού αερίου στην Ευρώπη, ενώ έχει μεγάλο μερίδιο και στην αγορά πετρελαίου. Η Ευρώπη, πιο συγκεκριμένα, είναι εξαρτημένη από τους Ρώσους, καθώς τους έχει ανάγκη για περισσότερο από το 1/3 των ενεργειακών της αναγκών. Σε αυτό το πλαίσιο μια γενικευμένη ρωσοουκρανική κρίση εγκυμονεί πολλούς κινδύνους για την Ευρώπη.

Μια ενδεχόμενη εμπόλεμη ρωσοουκρανική ρήξη θα μπορούσε να οδηγήσει τη Γηραιά Ήπειρο σε μία παγωμένη και σκοτεινή περίοδο πολλαπλών διακοπών στις ενεργειακές ροές. Σε ένα blackout και μια συνακόλουθη ανθρωπιστική κρίση, όπως αυτή του 2006 και του 2009, όταν οι διαφωνίες Ρωσίας και Ουκρανίας για την τιμή του φυσικού αερίου είχαν ως αποτέλεσμα η πρώτη να κλείσει τη «στρόφιγγα» των ενεργειακών πόρων, αφήνοντας σπίτια και…νοσοκομεία χωρίς θέρμανση. Και μάλιστα μέσα σε βαρύ χειμώνα, όπου η τιμή του φυσικού αερίου είναι, σήμερα, ήδη πολύ υψηλότερη από ένα χρόνο πριν.

Η σημερινή ενεργειακή (και ρωσοουκρανική) κρίση δεν είναι βέβαια τυχαία. Εντάσσεται στο πλαίσιο μιας συντονισμένης προσπάθειας της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής για την ευρωπαϊκή έγκριση του Nord stream 2. Ενός αγωγού που θα φέρνει αέριο στην κεντρική Ευρώπη και τη Γερμανία, παρακάμπτοντας την Ουκρανία και υποβαθμίζοντας το ρόλο της ως κράτους διαμετακόμισης φυσικού αερίου, αλλά που ταυτόχρονα θα διαιωνίσει την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Μόσχα.

Kαι τί θα πράξουν οι ΗΠΑ;

Και φυσικά οι ΗΠΑ δεν δύνανται να παρακολουθούν στωικά τη Ρωσία να χειραγωγεί τις τιμές των ενεργειακών πόρων και μαζί τη σύμμαχο Ευρώπη, χρησιμοποιώντας την ενέργεια για την ενίσχυση του γεωπολιτικού ρόλου της. Επιθυμούν εύλογα να έχουν οι ίδιοι σύμμαχό τους την Ουκρανία, εντάσσοντας την στο ΝΑΤΟ. Και αυτό προκαλεί εκνευρισμό στη Ρωσία που δεν θέλει να έχει ένα δυνάμει εχθρικό κράτος στο κατώφλι της.

Διαμορφώνεται, λοιπόν, στην ευρύτερη γειτονιά μας ένα σκηνικό που θυμίζει την κρίση της Κούβας, το 1962. Μια κρίση που παρά λίγο να οδηγήσει σε ένα Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς η Ρωσία έφερνε βαλλιστικούς πυραύλους στην Κούβα, στο κατώφλι της Αμερικής, ως αντίποινα για τους πυραύλους της Αμερικής στην Ευρώπη και την Τουρκία. Και τότε, λοιπόν, όπως και τώρα, η Τουρκία είχε το ρόλο της. Σημειωτέον δε, η κρίση έληξε με την δέσμευση Κένεντι, μεταξύ άλλων, και για την απομάκρυνση των αμερικανικών πυραύλων από το τουρκικό έδαφος.