Lehman Brothers, η “μητέρα όλων των κρίσεων”

Συμπληρώνονται 15 χρόνια από την πτώχευση του αμερικανικού τραπεζικού κολοσσού Lehman Brothers, που προκάλεσε αλυσιδωτές κρίσεις στις αγορές. Έχει βελτιωθεί το ρυθμιστικό πλαίσιο;

“Lehman” 2.0 αποκαλείται τα τελευταία χρόνια οποιαδήποτε κρίση κλιμακώνεται και απειλεί το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Υπάρχει κίνδυνος να εκμηδενίσει τις προσπάθειες για ανάπτυξη η πανδημία του κορωνοϊού; Μπορεί η κρίση ακινήτων στην Κίνα να επεκταθεί ανεξέλεγκτα; Μήπως η κατάρρευση της ελβετικής τράπεζας Credit Suisse κλονίσει την τραπεζική πίστη σε όλον τον κόσμο; Κάθε φορά που ηχούν καμπάνες για μία μελλοντική κρίση με οδυνηρό οικονομικό αντίτιμο, η σύγκριση με τη χρεοκοπία της Lehman Brothers φαίνεται αναπόφευκτη.

Ήταν Δευτέρα, 15 Σεπτεμβρίου του 2009 όταν έσκασε το “κανόνι”. Μετά από ένα Σαββατοκύριακο άκαρπων διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας (FED), ήταν πλέον ξεκάθαρο ότι η αμερικανική κυβέρνηση δεν προτίθεται να παρέμβει για να διασώσει την επενδυτική τράπεζα Lehman Brothers. Στις 1.45 τα ξημερώματα της Δευτέρας οι δικηγόροι της Lehman καταθέτουν αίτηση πτώχευσης στο αρμόδιο δικαστήριο του Μανχάταν. Μετά από 158 χρόνια συνεχούς δραστηριότητας η τράπεζα βάζει λουκέτο, αν και θεωρείται “too big to fail”. Είναι η μεγαλύτερη πτώχευση στην ιστορία των ΗΠΑ.

Οι εικόνα των τραπεζικών στελεχών που αποχωρούν σκυθρωπά από το μέγαρο της Lehmann στη Νέα Υόρκη, στοιβάζοντας πρόχειρα σε ένα κιβώτιο τα προσωπικά τους αντικείμενα, κάνει τον γύρο του κόσμου. Το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα είχε ήδη κλονιστεί από την κρίση ακινήτων του 2007, αλλά μέχρι την τελευταία στιγμή οι ιθύνοντες ήλπιζαν ότι δεν θα υπάρξουν ευρύτερες παρενέργειες. Όμως οι κλυδωνισμοί πληθαίνουν και μεταφέρονται στην Ευρώπη. Μόνο τα κράτη-μέλη της ΕΕ διοχέτευσαν 1,6 τρισεκατομμύρια ευρώ φρέσκου χρήματος για να αποτρέψουν “λουκέτα” στις δικές τους τράπεζες.
Ουτοπία οι αυστηρότεροι έλεγχοι;

Μετά την κρίση οι εθνικές κυβερνήσεις, η ΕΕ, οι εποπτικές αρχές και όλοι όσοι υπήρξαν μέχρι τότε εξαιρετικά επιεικείς με την “επινοητικότητα” ορισμένων τραπεζικών στελεχών, υπόσχονταν άμεση βελτίωση, δηλαδή πιο αυστηρούς κανονισμούς και πιο εντατικούς ελέγχους. Αλλά μόνο εν μέρει έχει εκπληρωθεί η υπόσχεση αυτή έκτοτε.

Βεβαίως οι τράπεζες υποχρεώνονται πλέον να διακρατούν περισσότερα κεφάλαια, να αξιολογούν συνεχώς τους κινδύνους που αναλαμβάνουν και να υποβάλλονται τακτικά στα αποκαλούμενα “stress test”, που ουσιαστικά αποτελούν προσομοίωση κρίσεων. Επιπλέον η ΕΕ προωθεί από το 2014 την “Τραπεζική Ένωση” με στόχο την καλύτερη δυνατή ρύθμιση και εποπτεία του χρηματοπιστωτικού κλάδου στην Ευρώπη, με παράλληλη εξασφάλιση των καταθετών.

Ενώ όμως ολοκληρώνονται δύο σημαντικοί πυλώνες της “Τραπεζικής Ένωσης”, ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός (SSM) και o Ενιαίος Μηχανισμός Εξυγίανσης (SRM), ένας τρίτος πυλώνας, η “πανευρωπαϊκή εγγύηση καταθέσεων”, προσκρούει σε αντιρρήσεις ορισμένων κρατών-μελών, μεταξύ αυτών και της Γερμανίας.

Ωστόσο ο μέχρι στιγμής απολογισμός κρίνεται θετικός, λέει ο επικεφαλής της Γερμανικής Χρηματοοικονομικής Εποπτικής Αρχής (Bafin) Μαρκ Μπράνσον, μιλώντας στο Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων (dpa). Όπως αναφέρει, “έχουμε ήδη επιτύχει πολλά, αλλά ακόμη δεν έχουμε ολοκληρώσει την προσπάθεια. Ζητούμενο, κατά τη γνώμη μου, είναι να φτάσουμε σε ένα τέτοιο σημείο, ώστε τα προβλήματα μίας μικρότερης ή έστω μεσαίας μεγέθους τράπεζας να μην προκαλούν κινδύνους για μετάδοση της κρίσης στις αγορές”

Επιπλέον, επισημαίνει ο επικεφαλής της Bafin, “ακόμη και μία μεγάλη, συστημική τράπεζα θα πρέπει να μπορεί να εξυγιανθεί χωρίς έξωθεν παρέμβαση. Αυτός ήταν άλλωστε ένας από τους κύριους, διακηρυγμένους στόχους των μεταρρυθμίσεων μετά την κρίση του 2007/2008”.
“Χαλαρώνουν” οι προδιαγραφές στις ΗΠΑ

Ωστόσο, δεν είναι απλό να θεσπιστούν ενιαίοι κανόνες για τον τραπεζικό κλάδο σε όλον τον κόσμο. Είναι ενδεικτικό ότι εδώ και χρόνια καθυστερεί η πλήρης υλοποίηση για τα κανονιστικά πλαίσια “Βασιλεία ΙΙΙ” και “Βασιλεία IV” που φιλοδοξούν να καταστήσουν τις τράπεζες πιο ανθεκτικές σε κλυδωνισμούς. Επιπλέον στις ΗΠΑ, στην περίοδο διακυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ, οι εποπτικές αρχές χαλάρωσαν, εν μέρει, τις ρυθμίσεις εποπτείας για τα πιστωτικά ιδρύματα μεσαίου μεγέθους.

Τελικά, το πιο κρίσιμο ερώτημα είναι το εξής: μπορεί να επαναληφθεί μία κρίση, όπως εκείνη που πυροδότησε η κατάρρευση της Lehman Brothers; Στα τελευταία stress test οι ευρωπαϊκές τράπεζες είχαν καλύτερη απόδοση απ’ ότι τα τελευταία χρόνια.

Σε μία προσομοίωση κρίσης που περιλαμβάνει την “επιστροφή” της πανδημίας του κορωνοϊού με παράλληλη κλιμάκωση των γεωπολιτικών εντάσεων, εκτιμάται ότι οι συστημικές τράπεζες θα κατέγραφαν απώλειες έως 496 δισεκατομμυρίων δολαρίων, τις οποίες όμως θα μπορούσαν να αναπληρώσουν εντός τριών ετών. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (EBA) ως Ανεξάρτητη Αρχή, που ωστόσο λογοδοτεί στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα.